lunedì 20 aprile 2009

Sardu in sa scola? Tocat a fai de prus e mellus

[dae Dalila Tinti]
In s’atongiu passau est bessiu su libbru “Dimmi come Parli…” imprentau de sa CUEC. Custu libbru bogat a pilu is trastus, su metodu e is arresurtaus de sa circa sotziulinguistica fata a suba de su manixiu linguisticu de sa gioventudi sarda.
Sa circa dd’at apariciada s’ IRRE in su 2006, cun sa collaboratzioni de s’Universidadi de Casteddu e ant preguntau 86 classis de totu sa Sardinnia, cun piciocheddas e piciocheddus de 10 a 18 annus. Deu seu stetia sa maistra chi at postu is preguntas a is piciocheddus de s’istitutu cosa mia.
In su libbru ddoi funt, in prus, is atus de su cunvenniu “Dimmi come parli…” de su mesi de abrili 2007, innui ant fatu una primu lettura e donau una interpretatzioni de is arresurtaus, ponendi-ddus a cunfrontu cun circas de su propriu tipu fatas in atrus logus de Italia.
Is arresurtaus faint a biri is relatas aintru de s’italianu e is variedadis localis de sardu e de atras linguas chi si fueddant in Sardinnia e sa manera de fueddai in situatzionis diferentis; su cumportamentu linguisticu de is femminas unu pagu diversu de cussu de is mascus; is bisuras nodidas de su fueddari de sa gioventudi.
Is manixius de custus datus podint essi medas : si podint imperai a iscopu politicu-culturali e siguramenti a iscopu didatticu. Difatis partendi de su studiu de custus arresurtaus, cun sa castiada coidadosa de sa manera de fueddai e de is relatas aintru de is linguatzus de su logu anca si bivit, insenniantis e alunnus – ma fintzas politicus e operadoris culturalis – podint spuighitai interventus chi serbant a ammilliorai is capatzidadis linguisticas, po unu manixiu sempri prus scienti de is linguas e de is variedadis linguisticas.
Ita nd’est bessiu a pilu de custa circa? Cosas meda e balit sa pena de ligi su libbru, ma cancua cositedda dda potzu ponni innoi giai ca nci seu.

Sa primu cosa chi spantat est ca su 71% de is intervistaus narant de connosci su sardu:

“Si sono dichiarati competenti attivi in una delle lingue locali nel 42% dei casi, competenti passivi per il 36% e solo il 20,7 ha dichiarato di non avere nessuna conoscenza delle parlate locali”.

Prus o mancu sa propriu percentuali chi nd’est bessida a foras de sa circa sotziulinguistica
ghiada de sa prof. Anna Oppo sempri in su 2006.
Su fatu chi siat una dichiaratzioni de is intervistaus e non una rilevatzioni ogetiva lassat unu pagu dudosus a suba de sa realidadi de sa situatzioni. Ma, cumenti narat G. Angioni in s’interventu cosa sua, mancai custus datus siant, fortzis, de ismenguai chi consideraus sa connoscientzia effetiva de su sardu de is intervistaus, abarrat sempri unu fatu de importu mannu sa manera de donai balori a sa lingua sarda chi issus tenint e chi ammostrant in sa rilevatzioni.
Angioni ponit sa duda ca is studentis apant donau custas arrespustas po fai prexeri a is insenniantis e ca fortzis foras de sa scola iant essi arrespustu in atra manera. E chini scit? Podit essi puru. Deu però ca seu stetia una de is insenniantis chi ant somministrau is preguntarias, potzu nai ca sa situatzioni fiat “assetica”, su somministradori fiat disconnotu de is picioccheddus e is insenniantis de classi non depiant intervenni.
Ma, chi su datu nau in pitzus donat isperu bonu a suba de su cunsideru chi is giovunus tenint de su sardu, ligendi is atras arrespustas is cosas funt prus preocupantis.

Alberto A. Sorbero, unu de is studiosus chi ant analizau is datus, nd’at bogau a pilu ca cun is amigus is giovunus fueddant
• su 41% s’italianu;
• su 25%. s’italianu cun frasias curtzas in sardu;
• su 23% bortaorta italianu-sardu;
• sceti su 1,6 % fueddat sardu schetu.

Fueddendi in famillia invecias

• su 25% manixiat sceti s’italianu;
• su 27% s’italianu cun cancua frasia in sardu;
• su 33,3 % bortaorta italianu-sardu;
• sceti su 1,9% fueddat su sardu schetu.

Su logu ocupau fintzas a pagu tempus de su sardu cumenti a codice sociolinguisticamente
“ basso” est ocupau immoi de s’alternanza de codici italiano/sardo, cosa giai nodida in atrus
logus in sa relata italiano/dialetto ma chi in Sardinnia parit chi siat sa primu borta a essi bessida a
pilu in manera crara.

Ma su datu interessanti po Sorbero non est de calidadi ma de cantidadi. Difatis cunfrontendi is arrespustas de is pipius de sa 4^ primaria e cussas de is piciocus de sa 4^ supreriori – e duncas in su tretu temporali de 8 annus- nci funt 20 puntus percentualis de differentzia tantis in s’aumentu de su manixiu de s’italianu cumenti in su smenguamentu de s’interferentzia de su sardu: s’italianizzatzioni me is generatzionis prus giovuneddas est currendi sempri prus de pressi. Custu est unu datu spantosu meda e si podit dimostrai fadendi unu cunfrontu cun is circas de sa Doxa chi amostant in Italia un aumentu de sa italofonia dichiarada de su 0,3% a s’annu, mentris, in Sardinnia, me is 9 annus chi stesiant is pipius de sa scola primaria de is piciocus de is superioris ddoi est un aumentu de 1,8% a s’annu. Una lestresa de 6 bortas prus manna che in su tempus passau! E custu datu postu impari cun su fatu ogetivu ca is nonnus de oi funt s’urtima generatzioni chi connoscit ancora beni sa lingua sarda, pintat una situatzioni unu pagu tragica.
A sa pregunta : ti piacerebbe imparare il sardo? Ant arrespustu in sa primaria su 39,9% ca eja, contras a su 22,8 de is superioris. E a sa pregunta : se hai risposto si, perché? S’arrespusta chi at tentu prus pagu percentuali(7,3%) est stetia : perché è la lingua che sento parlare dai miei amici. Contras a su 47,4% : perché è la lingua dell’ambiente in cui vivo; 44,3% : perché è la lingua dei miei nonni-genitori; 37,5% : bisogna parlarlo per non farlo scomparire.
Su sardu, duncas, benit riconnotu cumenti lingua bona po s’integratzioni in famillia e in sa comunidadi, ma non po s’integratzioni in su grupu de is avedalis e de is amigus.Cust’ arrispusta est de importu mannu, poita ca po i giovunus un’integratzioni bera in su grupu de is amigus e de is avedalis tenit unu balori forti de orientamentu de is cumportamentus sotzialis, e chi su fueddai in sardu non brintat in is titulus preguntaus po s’integratzioni, sa ‘gana de sardu’ tenit sorti legia.
A sa pregunta: ti piacerebbe imparare il sardo? duncas, is pipius de sa primaria arrespundint ca eja po su 40% contras a su 23% de is superioris.
Is ispiegatzionis podint essi :
ca is pipius piticus funt bivendi, in s’edadi prus disponibili a s’imparu, esperientzias de rivalutatzioni e de torrada a pilu de su sardu chi is piciocus prus mannus non ant connotu a sa propriu edadi. Pagus annus fait, innantis de totu su traballu po sa rivalutatzioni de sa lingua, s’ategiamentu fiat de refudu prus che de strufuddu, medas bortas de bregungia po su fueddai in sardu. Is piciocus de is superioris fortzis sunfrint ancora de custas bisuras.
Fintzas a innoi s’analisi de Sorbero.

Ma nc’est un’atra cosa puru de nai e ddu nau po esperientzia personali. In su mesi de Nadali de su 2006 a Seddori apu pigau parti a unu seminariu de studiu titulau “lingua sarda e curricolo nei diversi gradi dell’istruzione”, ddoi fiant rappresentadas scolas de diversus gradus a contai su chi faint cun sa lingua sarda: a fronti de una dexina de scolas primarias ndi ddoi fiant una pariga de sa media e unu liceu sceti. Su traballu prus mannu si fait in is scolas primarias.
E intzaras giai chi custa est sa situatzioni tocat a amanniai su traballu chi giai si fait ma tocat puru a ddu fai mellus.

In sa scola seus fadendi donniunu cumenti mellus creit, accotzendi-si a cussa legislatzioni chi giai nc’est ma chi non est prus bastanti po otenni is arresultaus chi seus abetendi. S’Istitutu miu at deliberau s’insenniamentu de su sardu in orariu curricolari ma non bastat: cali funt is programmas? cantu funt is oras assenniadas a su sardu? cali funt is cumpetentzias chi is piciocheddus depint tenni a sa fini de sa scola? chini depit insenniai su sardu e cali cumpetentzias depit tenni? cali materiali imperai?…Est totu lassau a su bonu sentidu de is volontarius ca però podint fintzas sballiai fadendi totu de conca issoru.
Ca si serbit una lei organica chi assetidi mellus totu sa chistioni limbistica est cosa chi eus cumprendiu totus. Su presidenti Soru dd’iat presentada innantis de sciolli su Cunsillu, parit chi siat puru una lei bona, fata a suba de su molliu de cussa friulana. Ita fini at a fai immoi cussa proposta? At a bandai a innantis? E cumenti s’at a podi fai su sardu in sa scola cun su smenguamentu de su personali e de su tempo-scuola chi funt fadendi Gelmonti e Trentini ?
In Facebook funt bessendi a pillu una biga de trumas de genti chi scrit in sardu, e de genti chi bolit su sardu in sa scola.Custa genti si depit fai intendi in is scolas de is proprius fillus e depit domandai s’insenniamentu de sa lingua sarda in s’orariu curriculari. Is rappresentantis de is genitoris ddu depint nai in is Consillus de Classi e de Istitutu ca bolint custu insenniamentu, ddu depint pretendi. Sa lei 482/99 ddu previdit e cunsillat puru de insenniai materias de studiu in sa lingua minoritaria. Chi sa lei regionali non bandat ainnantis si podit trabballai cun sa 482 …chi non ndi dda bogant!

Nessun commento: